Xuyên tâm liên là loại thảo dược từng rất quen thuộc với nhiều thế hệ người VN, nổi danh với vị đắng khó quên và dược tính thanh nhiệt, giải độc, trị được nhiều loại bệnh.
Xuyên tâm liên có vị đắng, tính hàn, sử dụng theo chỉ định của bác sĩ – ẢNH: SHUTTERSTOCK
Chia sẻ với Thanh Niên , tiến sĩ – bác sĩ Trương Thị Ngọc Lan, Phó viện trưởng Viện Y dược học dân tộc TP.HCM, cho hay trước đây khi các loại thuốc tây hay thuốc kháng sinh còn chưa phổ biến, xuyên tâm liên thường được nhớ đến là loại dược liệu rất phổ biến ở nước ta.
Vị thuốc trứ danh
Giải thích về sự phổ biến này, tiến sĩ – bác sĩ Trương Thị Ngọc Lan cho biết xuyên tâm liên là loài thảo dược giúp kháng khuẩn, giảm viêm tốt, hơn nữa cây cũng dễ mọc, dễ trồng, có thể thu hoạch sau 1 – 2 năm. Do đó, trong thời điểm kinh tế đất nước còn khó khăn những năm 1980, cây này thường được dùng để chủ trị nhiều căn bệnh như viêm nhiễm đường hô hấp, viêm nhiễm đường ruột, nóng sốt, dị ứng, đau nhức cơ thể…
Từ điển y học Medical Dictionary cũng ghi nhận xuyên tâm liên (tên khoa học Andrographis Paniculata) là loại thảo dược có vị đắng nổi bật, được mệnh danh là “vua của những vị đắng”, đồng thời chứa nhiều dược chất giá trị như andrographolide, terpenoid, flavonoid… Do đó có thể trị được nhiều chứng bệnh viêm nhiễm do vi trùng, vi rút.
Đặc biệt, hồi tháng 4.2021, báo Bangkok Post đưa tin một nhóm chuyên gia Thái Lan đã bước đầu chứng minh được xuyên tâm liên có tác dụng hỗ trợ điều trị các trường hợp nhiễm Covid-19 nhẹ.
Tại VN, trong Công văn số 1306/BYT-YDCT ngày 17.3.2020 do Bộ Y tế ban hành về việc tăng cường phòng chống bệnh viêm đường hô hấp cấp do SARS-CoV-2 (vi rút gây dịch Covid-19) bằng thuốc và các phương pháp y học cổ truyền, xuyên tâm liên có được dùng trong một số bài thuốc như ngân kiều tán và ngân kiều tán gia giảm. Theo đó, đây là những bài thuốc được dùng hỗ trợ điều trị trong giai đoạn khởi phát của bệnh, để giải quyết các triệu chứng như: phát sốt, sợ gió lạnh, hắt hơi, ngạt mũi…
Tuy nhiên, các chuyên gia y tế khuyến cáo dù cả trong giai đoạn khởi phát, người dân cũng không được tự ý sử dụng xuyên tâm liên để điều trị, mà phải tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn của thầy thuốc và bác sĩ chuyên ngành.
Hồi ức của nhiều thế hệ
Chia sẻ câu chuyện với Thanh Niên , ông Nguyễn Xuân Hoàng (58 t.uổi, ngụ TP.Nha Trang, Khánh Hòa) cho hay xuyên tâm liên từng là cây thuốc gắn bó với ông trong khoảng thời gian đi học xa nhà. “Khoảng năm 1981, khi đó tôi đang theo học tại Trường trung cấp Ngân hàng II T.Ư (thuộc tỉnh Phú Khánh, nay là tỉnh Phú Yên). Do chưa quen với môi trường mới, nên thường xuyên bị đau đầu, đau bụng, mệt mỏi… Những lúc không khỏe, tôi đến phòng y tế của trường để kiểm tra và thường được cấp các toa thuốc có xuyên tâm liên. Cũng nhờ cây thuốc này mà tình trạng sức khỏe của tôi ổn định trong thời gian theo học tại đây”.
Ông Nguyễn Thành Phương (63 t.uổi, ngụ Q.3, TP.HCM) cho biết: “Những ai sống vào cuối thập niên 70 thế kỷ trước gần như đều biết thuốc xuyên tâm liên. Khi trước, vợ tôi từng mắc bệnh n.hiễm t.rùng m.áu, được điều trị tại Bệnh viện Chợ Quán (nay là Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM) và nhờ uống thuốc này theo chỉ định của bác sĩ mà khỏi. Sau này, khi tân dược phổ biến hơn thì người ta cũng dần quên cây thuốc này”.
Cùng tâm tư, ông Tống Ngọc Đức (45 t.uổi, ngụ Q.Bình Thạnh, TP.HCM) chia sẻ: “Cây xuyên tâm liên là loại dược liệu chữa được nhiều bệnh. Không chỉ ở thành thị, tại nhiều vùng nông thôn cho đến bây giờ, nhiều người già vẫn nhớ rất rõ”. Ông Đức kể, vào thời thuốc men còn thiếu thốn, ba mẹ ông (sống tại tỉnh Trà Vinh) vẫn thường được điều trị bằng các loại thuốc nam, trong đó có xuyên tâm liên. Bây giờ, khi thị trường thuốc tây phát triển, người dân ít dùng các cây thuốc nam hơn nên thế hệ ngày nay cũng dần xa lạ với loại thảo dược này.
Phát hiện loại thảo dược có khả năng chống Covid-19?
Những thử nghiệm thành công suốt 1 năm qua tại Thái Lan cho thấy xuyên tâm liên (tên khoa học là Andrographis Paniculata) có thể là loại thảo dược tiềm năng đ.ánh bại được SARS-CoV-2, chủng vi rút gây ra đại dịch Covid-19.
Xuyên tâm liên rất đắng, nên thường được bào chế thành viên – ẢNH: SHUTTERSTOCK
Nhật báo Bangkok Post hôm 19.4 xác nhận: Sau 5 ngày điều trị, hơn 300 bệnh nhân mắc Covid-19 nhẹ đã được chữa khỏi nhờ xuyên tâm liên, một loại thảo dược mọc phổ biến tại nhiều nước châu Á, trong đó có Việt Nam.
“Sau quá trình nghiên cứu, thử nghiệm và điều trị, chúng tôi tin xuyên tâm liên có thể chữa khỏi cho các bệnh nhân mắc Covid-19 nhẹ”, Phó cục trưởng Cục Y học cổ truyền và liệu pháp thay thế Thái Lan, bác sĩ Kwanchai Wisitthanon, cho biết.
Kết quả nghiên cứu ấn tượng
Tháng 4 năm ngoái, nhóm học giả thuộc Viện Sinh học của Vụ Khoa học y tế, trực thuộc Bộ Y tế Thái Lan, đã phát hiện dược tính của xuyên tâm liên có thể ức chế và t.iêu d.iệt SARS-CoV-2 trong các thí nghiệm được tiến hành.
Trả lời Thanh Niên , tiến sĩ – bác sĩ Trương Thị Ngọc Lan, Phó viện trưởng Viện Y dược học dân tộc TP.HCM, cho biết xuyên tâm liên là cây thuốc mọc rất phổ biến tại VN và cũng khá dễ trồng. “Với nhiều thế hệ người Việt Nam, cả trong và ngoài ngành y, xuyên tâm liên thường được nhớ đến là loại dược liệu giúp kháng khuẩn, giảm viêm tốt khi các loại thuốc tây hay thuốc kháng sinh vẫn còn chưa phổ biến”.
“Xuyên tâm liên nằm trong nhóm thanh nhiệt, giải độc của đông y, thường dùng để điều trị cảm cúm, viêm phổi, viêm amidan hay viêm đường tiết niệu…”, bác sĩ Lan cho hay.
Đại diện của Viện Y dược học dân tộc TP.HCM cũng khuyến cáo người dân, nhất là những người có cơ địa hàn hay mắc những bệnh lý do hàn, phải tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng xuyên tâm liên.
Sau đó, để chứng minh loại thảo dược này cũng mang đến kết quả tích cực tương tự khi điều trị trên người mắc Covid-19, cuộc thử nghiệm lâm sàng đầu tiên đã được Viện Nghiên cứu y học cổ truyền Thái Lan (trực thuộc Cục Y học cổ truyền và liệu pháp thay thế Thái Lan) tiến hành với sự tham gia của những bệnh nhân đã biểu hiện những triệu chứng nhiễm Covid-19 nhẹ như đau họng, nhức đầu, ho hay sổ mũi. Họ được cho uống 180 mg xuyên tâm liên/ngày, chia đều làm 3 lần vào lúc 6 giờ sáng, 2 giờ chiều và 10 giờ tối, uống liên tục trong 5 ngày.
Trong quá trình đó, nhóm nghiên cứu đã lấy mẫu m.áu của từng bệnh nhân vào các ngày thứ nhất, thứ ba, thứ năm của cuộc thử nghiệm để kiểm tra lượng SARS-CoV-2 và nhận thấy phương thức điều trị bằng xuyên tâm liên mang đến kết quả khả quan.
“Trong vòng 3 ngày kể từ khi sử dụng xuyên tâm liên, tình trạng của các tình nguyện viên mắc Covid-19 đều được cải thiện. Mọi triệu chứng của bệnh đã biến mất sau 5 ngày làm thử nghiệm mà không xuất hiện bất kỳ tác dụng phụ nào”, tiến sĩ Kulthanit Wanaratna, đại diện Viện Nghiên cứu y học cổ truyền Thái Lan, cho biết.
Với kết quả ấn tượng trên, hồi đầu tháng 4 năm nay, nhóm nghiên cứu đã nhận được sự hỗ trợ từ giới chức y tế Thái Lan, cho phép nhóm hợp tác với 9 bệnh viện lớn của nước này để điều trị cho hơn 300 bệnh nhân mắc Covid-19 nhẹ (không nằm trong diện phải điều trị chuyên biệt bằng thuốc kháng vi rút, theo quy định của Bộ Y tế Thái Lan, mà chỉ được uống thuốc ho hoặc hạ sốt tùy triệu chứng cụ thể) và thu được kết quả lý tưởng trên.
Tuyệt đối không được tự ý sử dụng
Tuy nhiên, các chuyên gia Thái Lan khuyến nghị mọi người không được dùng xuyên tâm liên bừa bãi. Cụ thể, tiến sĩ Kulthanit Wanaratna khẳng định loại dược liệu này chỉ nên được dùng cho những trường hợp nhiễm Covid-19 đã biểu hiện các triệu chứng rõ ràng.
“Xuyên tâm liên không được chứng minh có thể phòng ngừa Covid-19. Với những bệnh nhân Covid-19 đã bị ho, sốt, đau họng hoặc chảy nước mũi, thì có thể tham khảo liệu trình trên”, chuyên gia Kulthanit nhấn mạnh.
Đặc biệt, tiến sĩ Kulthanit lưu ý không phải ai cũng có thể dùng xuyên tâm liên. Phụ nữ có thai, đang cho con bú, những người có vấn đề về thận, gan và những người thường xuyên dùng thuốc cao huyết áp, thuốc làm loãng m.áu… đều nằm trong nhóm không nên dùng. Ngoài ra, đây là loại dược liệu có tính hàn, sử dụng liên tục hoặc quá liều có thể gây tê tay chân, hạ huyết áp, ảnh hưởng đến gan, thận… Người bệnh nhất thiết phải tham khảo ý kiến của bác sĩ, có sự tư vấn, hướng dẫn kỹ càng trước khi sử dụng.
